Σοφία Νικολαϊδου
Χορεύουν Οι Ελέφαντες
Εκδόσεις : ΜεταίχμιοΣυνέντευξη στη Κατερίνα Σαμψώνα
Χορεύουν οι ελέφαντες (και πάντα τη πληρώνουν τα μυρμήγκια). Τελικά κατορθώνουν να χορεύουν οι ελέφαντες;
Οι ελέφαντες χορεύουν πάντα. Αλίμονο στα μυρμήγκια που θα βρεθούν στις πατούσες τους. Βέβαια, το ζήτημα αν νιώθει κι αν πράττει κανείς σαν μυρμήγκι.
Σε κάποια από τα βιβλία σας, όπως και στο τελευταίο, κάνετε μια ιστορική αναδρομή, μπλέκοντας το παρελθόν με το παρόν. Γιατί αυτό;
Αυτό που με ενδιαφέρει στη λογοτεχνία, όταν αυτή καταπιάνεται με ιστορικά θέματα, είναι το πώς αντικρίζονται οι εποχές: πώς κάτι που συνέβη στο παρελθόν βρίσκει τον τρόπο να παρεμβαίνει στο παρόν και να καθορίζει το μέλλον. Δεν δρούμε σε ιστορικό κενό. Αυτή είναι η περιπέτεια της χώρας: η παθογένειά της οφείλεται σε πληγές, συμπεριφορές, τραύματα, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Αλλάζουν, μεταμορφώνονται, αλλά είναι εκεί. Το ερμηνευτικό σχήμα για το παρόν δεν μπορεί να μη λαμβάνει υπόψη τι προηγήθηκε.
Έχουμε διδαχθεί από την ιστορία;
Φυσικά και όχι. Και είναι λογικό. Με την ιστορία συμβαίνει ό,τι συμβαίνει και με τα παιδιά: Η εμπειρία δεν μεταφέρεται. Πρέπει κανείς να πάθει, για να μάθει. Ο τρόπος που διαβάζουμε ιστορία, ο τρόπος που προσεγγίζουμε το παρελθόν δεν περιέχει το στοιχείο της ανθρωπογνωσίας. Κι όμως, αυτό είναι το πιο βασικό: χωρίς να είναι μονόδρομος, οι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένες αντιδράσεις, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Όμως η ιστορία δεν διδάσκει, όπως συνήθως δεν διδάσκουν οι ζωές (και τα λάθη) των άλλων.
Στο βιβλίο σας Χορεύουν οι ελέφαντες, αποφασίσατε να ασχοληθείτε με μια αληθινή ιστορία, όπως ήταν εκείνη της καταδίκης του Στακτόπουλου για τη δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Πολκ. Ήταν ρίσκο να καταπιαστείτε με αυτό το θέμα;
Όταν η λογοτεχνία καταπιάνεται με ιστορίες ανθρώπων που έχουν ονοματεπώνυμο και με την περιπέτεια μιας χώρας, φυσικά και ρισκάρει – σε κάθε επίπεδο. Όμως, θα είχε νοστιμιά αλλιώς; Η τέχνη έχει ρίσκο κι αυτή είναι η γοητεία της. Θα χρησιμοποιήσω μια φράση του Αριστοτέλη, επειδή με συμφέρει: η ιστορία, λέει, στο βιβλίο του Περί Ποιητικής, παρουσιάζει τα γεγονότα όπως ακριβώς έγιναν. Η λογοτεχνία τα παρουσιάζει όπως θα μπορούσαν να έχουν συμβεί (κατά το εικός και το αναγκαίον). Γι’ αυτό, συνεχίζει ο Αριστοτέλης, η λογοτεχνία σκάβει πιο βαθιά από την ιστορία (διό και φιλοσοφικώτερον ποίησις ιστορίας εστί). Η λογοτεχνία χαρίζει στα γεγονότα το ερμηνευτικό σχήμα. Όταν καταπιάνεσαι με μια υπόθεση που δεν συντάραξε απλώς την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο ολόκληρο (ας μην ξεχνάμε ότι η δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Πολκ ήταν η αρχή του ψυχρού πολέμου για την Ευρώπη και η αιτία ισχυρής παρέμβασης ξένων δυνάμεων στη χώρα μας), βάζεις τα χέρια σου στη φωτιά. Όμως μπορεί να γίνει αλλιώς; Τα μεγάλα θέματα είναι ισχυρός μαγνήτης για το μυθιστόρημα.
Η εμπειρία σας ως εκπαιδευτικός βοήθησε στην ολοκλήρωση του βιβλίου, μιας και βλέπουμε έναν μαθητή να ασχολείται με την έρευνα της υπόθεσης;
Δουλεύω είκοσι χρόνια σε σχολείο. Η κατασταλαγμένη εμπειρία της τάξης και της εκπαίδευσης υπήρξε το ορυκτό υλικό απ’ όπου μπόρεσα να αντλήσω υλικό. Βέβαια, στο μίξερ της γραφής ανακατεύουμε εμπειρία και επινόηση. Η εμπειρία μου στο σχολείο με βοήθησε να βρω τη φωνή του μαθητή και την ψυχολογία του. Οι μαθητές μου μού χάρισαν τις λέξεις τους. Ξέρετε, πολύ συχνά νομίζουμε πως, επειδή περνούμε τη μισή μέρα μας μέσα σε μια τάξη, γνωρίζουμε τα παιδιά. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Όσο έγραφα καταλάβαινα ότι χρειαζόταν μια σπίθα, μια πνοή κανονικής ζωής, για να ζωντανέψουν οι έφηβοι ήρωές μου. Μπήκα λοιπόν στην τάξη και είπα: «μπορείτε να μου χαρίσετε τις λέξεις σας; Ξέρω πώς μιλάτε, όταν είμαι παρούσα. Ξέρω πώς αντιδράτε και τι λέτε στην αυλή. Θέλω τις λέξεις σας, όταν βρίσκεστε μόνοι με τους συνομηλίκους σας». Τους επόμενους μήνες με γέμισαν με χαρτάκια – πολύτιμες φράσεις που καθάρισαν το βλέμμα μου και μου άλλαξαν την όραση σε αρκετά πράγματα. Δεν θα μπορούσα να φτιάξω τους έφηβους ήρωές μου, αν δεν άκουγα τα παιδιά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα «στεγνώνει» τη διάθεση των μαθητών για ουσιαστική γνώση;
Εσείς τι λέτε; (γέλια). Είναι πνευματοκτόνο και μεγαλομανές. Προσέξτε πόσο φρέσκα μας έρχονται τα παιδιά στην Α΄ Γυμνασίου: δεν διστάζουν να ρωτήσουν τα πάντα, να πούνε τη γνώμη τους, να δώσουν απρόοπτες και ανατρεπτικές απαντήσεις, καθώς δεν είναι ακόμη σε θέση να καταλάβουν τι ζητάει από αυτούς το περίφημο εκπαιδευτικό σύστημα. Οπότε αντιδρούν με τα υγιή τους πνευματικά αντανακλαστικά. Στη Γ΄ Λυκείου πια, έχουν μπει στην κρεατομηχανή και στο μαγγανοπήγαδο των εξετάσεων. Δεν ενδιαφέρονται να θέτουν ερωτήματα. Προσέχουν να μη διατυπώσουν γνώμη που θα ενοχλήσει ή θα ξενίσει στον δυνάμει διορθωτή. Κυρίως τους ενδιαφέρουν οι απαντήσεις. Αυτές που θεωρούνται σωστές, αυτές που θα τους δώσουν μόρια. Η φιλοπεριέργεια έχει καταπνιγεί.
Πιστεύετε ότι οι νέοι θα μπορέσουν να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή, σε ό,τι αφορά τη νοοτροπία της κοινωνίας στην οποία είναι μέλη; Θα μπορέσουν να αλλάξουν τον χαρακτήρα της χώρας;
Δεν μπορώ να δώσω χρησμό. Η νοοτροπία δεν είναι (μόνο) θέμα γενιάς. Το μέγα ζητούμενο είναι να μάθουμε να ακούμε τους άλλους και να ζούμε μαζί τους. Αλλιώς θα πιστεύουμε πάντα ότι εμείς κατέχουμε την απόλυτη αλήθεια, η οποία πρέπει με το έτσι θέλω να επιβληθεί. Νομίζω ότι μας τελειώνουν σιγά σιγά τα συνθήματα. Καιρός να ακούσουμε, επιτέλους, επιχειρήματα.
postin.gr
Οι ελέφαντες χορεύουν πάντα. Αλίμονο στα μυρμήγκια που θα βρεθούν στις πατούσες τους. Βέβαια, το ζήτημα αν νιώθει κι αν πράττει κανείς σαν μυρμήγκι.
Σε κάποια από τα βιβλία σας, όπως και στο τελευταίο, κάνετε μια ιστορική αναδρομή, μπλέκοντας το παρελθόν με το παρόν. Γιατί αυτό;
Αυτό που με ενδιαφέρει στη λογοτεχνία, όταν αυτή καταπιάνεται με ιστορικά θέματα, είναι το πώς αντικρίζονται οι εποχές: πώς κάτι που συνέβη στο παρελθόν βρίσκει τον τρόπο να παρεμβαίνει στο παρόν και να καθορίζει το μέλλον. Δεν δρούμε σε ιστορικό κενό. Αυτή είναι η περιπέτεια της χώρας: η παθογένειά της οφείλεται σε πληγές, συμπεριφορές, τραύματα, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Αλλάζουν, μεταμορφώνονται, αλλά είναι εκεί. Το ερμηνευτικό σχήμα για το παρόν δεν μπορεί να μη λαμβάνει υπόψη τι προηγήθηκε.
Έχουμε διδαχθεί από την ιστορία;
Φυσικά και όχι. Και είναι λογικό. Με την ιστορία συμβαίνει ό,τι συμβαίνει και με τα παιδιά: Η εμπειρία δεν μεταφέρεται. Πρέπει κανείς να πάθει, για να μάθει. Ο τρόπος που διαβάζουμε ιστορία, ο τρόπος που προσεγγίζουμε το παρελθόν δεν περιέχει το στοιχείο της ανθρωπογνωσίας. Κι όμως, αυτό είναι το πιο βασικό: χωρίς να είναι μονόδρομος, οι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένες αντιδράσεις, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Όμως η ιστορία δεν διδάσκει, όπως συνήθως δεν διδάσκουν οι ζωές (και τα λάθη) των άλλων.
Στο βιβλίο σας Χορεύουν οι ελέφαντες, αποφασίσατε να ασχοληθείτε με μια αληθινή ιστορία, όπως ήταν εκείνη της καταδίκης του Στακτόπουλου για τη δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Πολκ. Ήταν ρίσκο να καταπιαστείτε με αυτό το θέμα;
Όταν η λογοτεχνία καταπιάνεται με ιστορίες ανθρώπων που έχουν ονοματεπώνυμο και με την περιπέτεια μιας χώρας, φυσικά και ρισκάρει – σε κάθε επίπεδο. Όμως, θα είχε νοστιμιά αλλιώς; Η τέχνη έχει ρίσκο κι αυτή είναι η γοητεία της. Θα χρησιμοποιήσω μια φράση του Αριστοτέλη, επειδή με συμφέρει: η ιστορία, λέει, στο βιβλίο του Περί Ποιητικής, παρουσιάζει τα γεγονότα όπως ακριβώς έγιναν. Η λογοτεχνία τα παρουσιάζει όπως θα μπορούσαν να έχουν συμβεί (κατά το εικός και το αναγκαίον). Γι’ αυτό, συνεχίζει ο Αριστοτέλης, η λογοτεχνία σκάβει πιο βαθιά από την ιστορία (διό και φιλοσοφικώτερον ποίησις ιστορίας εστί). Η λογοτεχνία χαρίζει στα γεγονότα το ερμηνευτικό σχήμα. Όταν καταπιάνεσαι με μια υπόθεση που δεν συντάραξε απλώς την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο ολόκληρο (ας μην ξεχνάμε ότι η δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Πολκ ήταν η αρχή του ψυχρού πολέμου για την Ευρώπη και η αιτία ισχυρής παρέμβασης ξένων δυνάμεων στη χώρα μας), βάζεις τα χέρια σου στη φωτιά. Όμως μπορεί να γίνει αλλιώς; Τα μεγάλα θέματα είναι ισχυρός μαγνήτης για το μυθιστόρημα.
Η εμπειρία σας ως εκπαιδευτικός βοήθησε στην ολοκλήρωση του βιβλίου, μιας και βλέπουμε έναν μαθητή να ασχολείται με την έρευνα της υπόθεσης;
Δουλεύω είκοσι χρόνια σε σχολείο. Η κατασταλαγμένη εμπειρία της τάξης και της εκπαίδευσης υπήρξε το ορυκτό υλικό απ’ όπου μπόρεσα να αντλήσω υλικό. Βέβαια, στο μίξερ της γραφής ανακατεύουμε εμπειρία και επινόηση. Η εμπειρία μου στο σχολείο με βοήθησε να βρω τη φωνή του μαθητή και την ψυχολογία του. Οι μαθητές μου μού χάρισαν τις λέξεις τους. Ξέρετε, πολύ συχνά νομίζουμε πως, επειδή περνούμε τη μισή μέρα μας μέσα σε μια τάξη, γνωρίζουμε τα παιδιά. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Όσο έγραφα καταλάβαινα ότι χρειαζόταν μια σπίθα, μια πνοή κανονικής ζωής, για να ζωντανέψουν οι έφηβοι ήρωές μου. Μπήκα λοιπόν στην τάξη και είπα: «μπορείτε να μου χαρίσετε τις λέξεις σας; Ξέρω πώς μιλάτε, όταν είμαι παρούσα. Ξέρω πώς αντιδράτε και τι λέτε στην αυλή. Θέλω τις λέξεις σας, όταν βρίσκεστε μόνοι με τους συνομηλίκους σας». Τους επόμενους μήνες με γέμισαν με χαρτάκια – πολύτιμες φράσεις που καθάρισαν το βλέμμα μου και μου άλλαξαν την όραση σε αρκετά πράγματα. Δεν θα μπορούσα να φτιάξω τους έφηβους ήρωές μου, αν δεν άκουγα τα παιδιά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα «στεγνώνει» τη διάθεση των μαθητών για ουσιαστική γνώση;
Εσείς τι λέτε; (γέλια). Είναι πνευματοκτόνο και μεγαλομανές. Προσέξτε πόσο φρέσκα μας έρχονται τα παιδιά στην Α΄ Γυμνασίου: δεν διστάζουν να ρωτήσουν τα πάντα, να πούνε τη γνώμη τους, να δώσουν απρόοπτες και ανατρεπτικές απαντήσεις, καθώς δεν είναι ακόμη σε θέση να καταλάβουν τι ζητάει από αυτούς το περίφημο εκπαιδευτικό σύστημα. Οπότε αντιδρούν με τα υγιή τους πνευματικά αντανακλαστικά. Στη Γ΄ Λυκείου πια, έχουν μπει στην κρεατομηχανή και στο μαγγανοπήγαδο των εξετάσεων. Δεν ενδιαφέρονται να θέτουν ερωτήματα. Προσέχουν να μη διατυπώσουν γνώμη που θα ενοχλήσει ή θα ξενίσει στον δυνάμει διορθωτή. Κυρίως τους ενδιαφέρουν οι απαντήσεις. Αυτές που θεωρούνται σωστές, αυτές που θα τους δώσουν μόρια. Η φιλοπεριέργεια έχει καταπνιγεί.
Πιστεύετε ότι οι νέοι θα μπορέσουν να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή, σε ό,τι αφορά τη νοοτροπία της κοινωνίας στην οποία είναι μέλη; Θα μπορέσουν να αλλάξουν τον χαρακτήρα της χώρας;
Δεν μπορώ να δώσω χρησμό. Η νοοτροπία δεν είναι (μόνο) θέμα γενιάς. Το μέγα ζητούμενο είναι να μάθουμε να ακούμε τους άλλους και να ζούμε μαζί τους. Αλλιώς θα πιστεύουμε πάντα ότι εμείς κατέχουμε την απόλυτη αλήθεια, η οποία πρέπει με το έτσι θέλω να επιβληθεί. Νομίζω ότι μας τελειώνουν σιγά σιγά τα συνθήματα. Καιρός να ακούσουμε, επιτέλους, επιχειρήματα.
postin.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου